ترکیه به عنوان یک کشور با تاریخ غنی و تحولات حقوقی قابل توجه، دارای نظام حقوقی پیچیده و متنوعی است که برای بهتر فهمیدن آنها باید با اصطلاحات خاص حقوقی به زبان ترکی استانبولی آشنا باشید. زبان حقوقی ترکیه تحت تأثیر قوانین اروپایی، به ویژه نظام حقوقی فرانسه، قرار دارد و این تأثیرات را در واژگان و اصطلاحات حقوقی آن می توانید ببینید. از این رو، درک دقیق این اصطلاحات نه تنها برای حقوقدانان و وکلا، بلکه برای دانشجویان حقوق، مترجمان و تمامی علاقهمندان به این حوزه، امری ضروری است. در این مقاله همراه ما باشید تا با صفر تا صد اصطلاحات حقوقی به زبان ترکی استانبولی آشنا شوید.
مبانی حقوقی ترکیه
قبل از معرفی اصطلاحات باید نگاهی به مبانی حقوق ترکیه داشته باشیم تا بهتر اصطلاحات را درک کنیم. ترکیه کشوری است که از نظر تاریخی و فرهنگی دارای تنوع بسیار زیادی است و این تنوع در نظام حقوقی آن نیز به خوبی منعکس شده. ابتدا بیایید نگاهی به تاریخچه حقوقی این کشور و تاثیرات مختلفی که بر آن گذاشته شده است، بیندازیم.
تاریخچه مختصری از نظام حقوقی ترکیه
دوره عثمانی
در طول دوره امپراتوری عثمانی، نظام حقوقی بر اساس فقه اسلامی و عرف محلی اداره میشد. این سیستم حقوقی، مبتنی بر شریعت اسلامی و قوانین عرفی بود و در مناطق مختلف امپراتوری، تفاوتهایی وجود داشت.
دوره جمهوری
پس از تأسیس جمهوری ترکیه در سال 1923، با هدف مدرنسازی کشور، اصلاحات گستردهای در نظام حقوقی انجام شد. یکی از مهمترین این اصلاحات، الغای خلافت و جدایی دین از دولت بود. همچنین، قانون مدنی سوئیس به عنوان الگو برای تدوین قانون مدنی جدید ترکیه انتخاب شد. این قانون، بسیاری از اصول حقوق مدنی غربی را به حقوق ترکیه وارد کرد. در مجموع نظام حقوقی ترکیه بر اساس اصول سکولاریسم، حاکمیت قانون، و جدایی قوای سهگانه بنا شده است. مبانی حقوقی این کشور تحت تأثیر قوانین اروپایی و بهویژه نظام حقوقی فرانسه قرار دارد. جالب است بدانید مجازات اعدام در ترکیه در سال 2004 میلادی (1383 شمسی) بهطور کامل لغو شد. این تصمیم در راستای تلاشهای ترکیه برای عضویت در اتحادیه اروپا و هماهنگسازی قوانین داخلی با استانداردهای حقوق بشری این اتحادیه اتخاذ شد.
ویژگیهای اصلی نظام حقوقی ترکیه
- نظام حقوقی مدنی: حقوق ترکیه، به طور کلی، یک نظام حقوقی مدنی است. این بدان معناست که قوانین مدنی، پایه و اساس نظام حقوقی ترکیه را تشکیل میدهند.
- تأثیر حقوق اسلامی: با وجود جدایی دین از دولت، تأثیر اسلام بر حقوق ترکیه همچنان قابل مشاهده است. به عنوان مثال، در برخی از مسائل خانواده مانند ازدواج و طلاق، قوانین اسلامی همچنان مورد استفاده قرار میگیرد.
- تأثیر حقوق اروپا: با توجه به تلاش ترکیه برای عضویت در اتحادیه اروپا، حقوق اروپا تأثیر فزایندهای بر نظام حقوقی این کشور گذاشته است. بسیاری از قوانین ترکیه، به منظور هماهنگی با قوانین اتحادیه اروپا، اصلاح شدهاند.
- نظام قضایی چند مرحلهای: نظام قضایی ترکیه دارای چندین مرحله است و شامل دادگاههای عمومی، دادگاههای تجدیدنظر و دیوان عالی کشور میشود.
- حقوق اساسی: قانون اساسی ترکیه، بالاترین قانون کشور است و حقوق و آزادیهای فردی را تضمین میکند.
نهادهای قضایی کشور ترکیه
- دادگاههای عمومی: شامل دادگاههای بدوی، دادگاههای استیناف، و دیوان عالی کشور (Yargıtay) میشود که به دعاوی مدنی و جزایی رسیدگی میکنند.
- دادگاههای اداری: دیوان عدالت اداری (Danıştay) بالاترین مرجع اداری در ترکیه است و به دعاوی اداری رسیدگی میکند.
- دادگاه قانون اساسی: وظیفه بررسی مطابقت قوانین و مقررات با قانون اساسی را بر عهده دارد و میتواند قوانین را باطل کند.
- دادگاههای ویژه: شامل دادگاههای کار، دادگاههای خانواده، و دادگاههای تجارت میشود.
اصطلاحات حقوقی پایه:
اصطلاحات مربوط به افراد
اصطلاح فارسی | اصطلاح ترکی استانبولی | معنی | مثال |
شخص | Şahıs | فرد، شخص | Her gerçek ve tüzel kişi hukuki hayatta birer şahıstır. (هر شخص حقیقی و حقوقی در زندگی حقوقی یک شخص است.) |
شخص حقیقی | Gerçek kişi | فرد طبیعی، انسان | Her insan bir gerçek kişidir. (هر انسان یک شخص حقیقی است.) |
شخص حقوقی | Tüzel kişi | شخص حقوقی، شرکت | Şirketler tüzel kişiliğe sahiptir. (شرکتها دارای شخصیت حقوقی هستند.) |
ظرفیت حقوقی | Hukuki ehliyet | توانایی داشتن حقوق و تکالیف | Reşit olan herkes tam hukuki ehliyete sahiptir. (هر فرد بالغ دارای ظرفیت حقوقی کامل است.) |
اهلیت حقوقی | İşlem ehliyeti | توانایی انجام معاملات حقوقی | Küçükler işlem ehliyetine sahip değildir. (کودکان فاقد اهلیت انجام معامله هستند.) |
قیم | Vasî | شخصی که از طرف دادگاه برای اداره اموال و امور شخصی فردی که فاقد اهلیت است، تعیین میشود | Çocuğun velayetini kaybeden anne babanın yerine genellikle bir vasî tayin edilir. (به جای پدر و مادری که حضانت فرزند را از دست دادهاند، معمولاً یک قیم تعیین میشود.) |
ولی | Velî | شخصی که به طور قانونی مسئولیت نگهداری و تربیت فرزند را بر عهده دارد | Anne ve baba çocuklarının velisidir. (پدر و مادر ولی فرزندان خود هستند.) |
وارث | Varis | کسی که پس از مرگ شخص دیگری، مال و اموال او به او منتقل میشود | Miras bırakanın tüm varisleri miras paylarına hak kazanırlar. (تمام ورثه متوفی حق دارند به سهم ارث خود برسند.) |
وصیتنامه | Vasiyetname | سندی که شخص در آن نحوه تقسیم اموال خود پس از مرگ را مشخص میکند | Vasiyetname ile kişi mal varlığını dilediği gibi taksim edebilir. (شخص میتواند با وصیتنامه، اموال خود را به هر نحو که بخواهد تقسیم کند.) |
اصطلاحات مربوط به قراردادها
اصطلاح فارسی | اصطلاح ترکی استانبولی | معنی | مثال |
قرارداد | Sözleşme | توافق کتبی یا شفاهی بین دو یا چند طرف | Satış sözleşmesi, kira sözleşmesi (قرارداد فروش، قرارداد اجاره) |
طرف قرارداد | Taraf | هر یک از اشخاصی که در قرارداد شرکت دارند | Satış sözleşmesinde satıcı ve alıcı taraflar vardır. (در قرارداد فروش، فروشنده و خریدار دو طرف قرارداد هستند.) |
موضوع قرارداد | Sözleşme konusu | چیزی که موضوع توافق قرار گرفته است | Satış sözleşmesinin konusu maldır. (موضوع قرارداد فروش، کالا است.) |
شرط قرارداد | Sözleşme şartı | بندهای مختلفی که در قرارداد آمده و حقوق و تکالیف طرفین را مشخص میکند | Sözleşmede gecikme cezası gibi şartlar bulunabilir. (در قرارداد ممکن است شرطی مانند جریمه تأخیر وجود داشته باشد.) |
فسخ قرارداد | Sözleşmeyi feshetmek | پایان دادن به قرارداد قبل از موعد مقرر | Taraflar belirli şartlar altında sözleşmeyi feshedebilirler. (طرفین میتوانند تحت شرایط خاصی قرارداد را فسخ کنند.) |
باطل شدن قرارداد | Sözleşmenin batıl olması | بیاعتبار شدن قرارداد به دلیل وجود نقص یا مغایرت با قانون | Hileli olarak yapılan sözleşmeler batıldır. (قراردادهایی که با نیرنگ منعقد شدهاند، باطل هستند.) |
خسارت | Zarar | زیانی که به یکی از طرفین قرارداد وارد میشود | Sözleşmenin ihlali halinde zarar gören taraf tazminat talep edebilir. (در صورت نقض قرارداد، طرف زیان دیده میتواند خسارت مطالبه کند.) |
اصطلاحات مربوط به جرایم و مجازاتها
اصطلاح فارسی | اصطلاح ترکی استانبولی | معنی | مثال |
جرم | Suç | عمل یا ترک فعلی که قانون آن را ممنوع کرده و برای آن مجازات تعیین کرده است | Hırsızlık, cinayet (دزدی، قتل) |
مجازات | Ceza | کیفر یا مجازاتی که قانون برای مرتکب جرم تعیین کرده است | Hapis cezası, para cezası (حبس، جریمه نقدی) |
مجرم | Suçlu | کسی که مرتکب جرم شده است | Hırsızlık suçlusu (دزد) |
جرم عمدی | Kasten işlenen suç | جرمی که مرتکب آن با قصد و آگاهی انجام داده است | Cinayet genellikle kasten işlenen bir suçtur. (قتل معمولاً جرم عمدی است.) |
جرم غیرعمدی | Taksirle işlenen suç | جرمی که مرتکب آن بدون قصد اما به دلیل بیاحتیاطی یا سهلانگاری انجام داده است | Trafik kazalarında genellikle taksirle işlenen suçlar söz konusudur. (در تصادفات رانندگی معمولاً جرایم غیرعمدی رخ میدهد.) |
جنایت | Cinayet | شدیدترین نوع جرم که مجازات آن حبس ابد یا اعدام است | İnsan hayatına kasteden eylemler cinayet olarak kabul edilir. (اقداماتی که به جان انسان قصد دارند، قتل محسوب میشود.) |
جنحه | Cürüm | جرمی که شدت آن کمتر از جنایت است و مجازات آن حبس کمتر از ده سال است | Hırsızlık genellikle bir cürüm olarak kabul edilir. (دزدی معمولاً جرم جنحهای محسوب میشود.) |
اصطلاحات حقوقی تخصصی:
اصطلاحات حقوق مدنی
فارسی | ترکی استانبولی | جمله ترکی | ترجمه فارسی |
قرارداد | Sözleşme | İki taraf arasında bir sözleşme imzalandı. | بین دو طرف یک قرارداد امضا شد. |
تعهد | Taahhüt | Şirket, taahhütlerini yerine getirdi. | شرکت به تعهدات خود عمل کرد. |
حقوق | Haklar | Herkes eşit haklara sahiptir. | همه دارای حقوق برابر هستند. |
ملک | Mülk | Bu mülk ona ait. | این ملک به او تعلق دارد. |
مالکیت | Mülkiyet | Ev mülkiyeti ona geçti. | مالکیت خانه به او منتقل شد. |
اجاره | Kira | Kira sözleşmesi bir yıl sürelidir. | قرارداد اجاره یک ساله است. |
مستأجر | Kiracı | Kiracı, kira bedelini ödemedi. | مستأجر کرایه را پرداخت نکرد. |
مالک | Mal Sahibi | Mal sahibi, evini kiraya verdi. | مالک خانهاش را اجاره داد. |
وراثت | Miras | Miras paylaşımı yapıldı. | تقسیم وراثت انجام شد. |
وصیتنامه | Vasiyetname | Vasiyetname mahkemede okundu. | وصیتنامه در دادگاه خوانده شد. |
خسارت | Tazminat | Mahkeme, tazminat ödenmesine karar verdi. | دادگاه به پرداخت خسارت حکم داد. |
تعلیق | Askıya Alma | Sözleşme askıya alındı. | قرارداد به تعلیق درآمد. |
بهره | Faiz | Kredi faiz oranları düştü. | نرخ بهره وام کاهش یافت. |
حق ارتفاق | İrtifak Hakkı | Komşular arasında irtifak hakkı vardır. | بین همسایهها حق ارتفاق وجود دارد. |
قرارداد مشارکت | Ortaklık Sözleşmesi | Ortaklık sözleşmesi imzalandı. | قرارداد مشارکت امضا شد. |
نقل و انتقال | Devir ve Temlik | Mülk devri tamamlandı. | انتقال ملک انجام شد. |
رهن | İpotek | Banka, ipotek aldı. | بانک رهن گرفت. |
فسخ | Fesih | Sözleşme feshedildi. | قرارداد فسخ شد. |
الزامآور | Bağlayıcı | Bu anlaşma bağlayıcıdır. | این توافقنامه الزامآور است. |
دعوی مدنی | Medeni Dava | Medeni dava açıldı. | دعوی مدنی اقامه شد. |
اصطلاحات حقوق کیفری
فارسی | ترکی استانبولی | جمله ترکی | ترجمه فارسی |
جرم | Suç | Hırsızlık bir suçtur. | دزدی یک جرم است. |
مجازات | Ceza | Mahkeme ona ağır bir ceza verdi. | دادگاه او را به مجازاتی سنگین محکوم کرد. |
متهم | Sanık | Sanık suçsuz olduğunu iddia etti. | متهم ادعای بیگناهی کرد. |
دادگاه | Mahkeme | Mahkeme kararı açıkladı. | دادگاه حکم را اعلام کرد. |
قاضی | Hakim | Hakim kararını verdi. | قاضی حکم خود را صادر کرد. |
وکیل مدافع | Savunma Avukatı | Savunma avukatı sanığı savundu. | وکیل مدافع از متهم دفاع کرد. |
دادستان | Savcı | Savcı delilleri sundu. | دادستان مدارک را ارائه داد. |
حکم | Hüküm | Hüküm açıklandı. | حکم اعلام شد. |
بازداشت | Tutuklama | Zanlı tutuklandı. | مظنون بازداشت شد. |
تبرئه | Beraat | Sanık beraat etti. | متهم تبرئه شد. |
شاکی | Davacı | Davacı, mahkemeye başvurdu. | شاکی به دادگاه مراجعه کرد. |
محکومیت | Mahkûmiyet | Suçlu, mahkûmiyet aldı. | مجرم محکومیت گرفت. |
تحقیق | Soruşturma | Olay hakkında soruşturma başlatıldı. | درباره حادثه تحقیق آغاز شد. |
بازجویی | Sorgulama | Şüpheli sorgulandı. | مظنون بازجویی شد. |
اعتراض | İtiraz | Avukat, karara itiraz etti. | وکیل به حکم اعتراض کرد. |
تجدید نظر | Temyiz | Temyiz mahkemesine başvurdu. | به دادگاه تجدید نظر مراجعه کرد. |
دادنامه | Mahkeme Kararı | Mahkeme kararı okundu. | دادنامه خوانده شد. |
حبس | Hapis | Suçlu on yıl hapis cezası aldı. | مجرم به ده سال حبس محکوم شد. |
قرار تأمین | Tutuklama Kararı | Mahkeme tutuklama kararı verdi. | دادگاه قرار تأمین صادر کرد. |
عفو | Af | Af ilan edildi. | عفو اعلام شد. |
اصطلاحات حقوق تجارت
فارسی | ترکی استانبولی | جمله ترکی | ترجمه فارسی |
شرکت | Şirket | Yeni bir şirket kurduk. | یک شرکت جدید تأسیس کردیم. |
سهام | Hisse Senedi | Şirketin hisse senetleri borsada işlem görüyor. | سهام شرکت در بورس معامله میشود. |
سهامدار | Hissedar | Hissedarlar genel kurulda toplandı. | سهامداران در مجمع عمومی گرد هم آمدند. |
هیئت مدیره | Yönetim Kurulu | Yönetim kurulu kararı onayladı. | هیئت مدیره تصمیم را تصویب کرد. |
مجمع عمومی | Genel Kurul | Genel kurul toplantısı yapılacak. | مجمع عمومی برگزار خواهد شد. |
ترازنامه | Bilanço | Şirketin yıllık bilançosu açıklandı. | ترازنامه سالانه شرکت اعلام شد. |
سود | Kâr | Şirket bu yıl büyük kâr etti. | شرکت امسال سود زیادی کسب کرد. |
زیان | Zarar | İşletme bu çeyrekte zarar açıkladı. | کسبوکار در این سهماهه زیان اعلام کرد. |
قرارداد تجاری | Ticari Sözleşme | İki firma arasında ticari sözleşme imzalandı. | بین دو شرکت قرارداد تجاری امضا شد. |
سرمایه | Sermaye | Yeni yatırım için sermaye artırımı yapıldı. | برای سرمایهگذاری جدید افزایش سرمایه انجام شد. |
سرمایهگذاری | Yatırım | Yabancı yatırımcılar Türkiye’ye yatırım yaptı. | سرمایهگذاران خارجی در ترکیه سرمایهگذاری کردند. |
ادغام | Birleşme | İki büyük şirket birleşti. | دو شرکت بزرگ با هم ادغام شدند. |
واگذاری | Devir | Şirketin hisseleri devredildi. | سهام شرکت واگذار شد. |
قرارداد تأمین مالی | Finansman Sözleşmesi | Proje için finansman sözleşmesi imzalandı. | برای پروژه قرارداد تأمین مالی امضا شد. |
حسابرسی | Denetim | Bağımsız denetim raporu yayınlandı. | گزارش حسابرسی مستقل منتشر شد. |
نمایندگی | Temsilcilik | Firma yurtdışında yeni bir temsilcilik açtı. | شرکت در خارج از کشور نمایندگی جدیدی افتتاح کرد. |
مالکیت معنوی | Fikri Mülkiyet | Fikri mülkiyet hakları korunmalıdır. | حقوق مالکیت معنوی باید محافظت شود. |
برند | Marka | Şirketin markası tescil edildi. | برند شرکت ثبت شد. |
کمیسیون | Komisyon | Satıştan alınan komisyon artırıldı. | کمیسیون فروش افزایش یافت. |
مزایده | Açık Artırma | Arazi açık artırma ile satıldı. | زمین از طریق مزایده فروخته شد. |
اصطلاحات حقوق بینالملل
فارسی | ترکی استانبولی | جمله ترکی | ترجمه فارسی |
حقوق بینالملل | Uluslararası Hukuk | Uluslararası hukuk kuralları uygulanmalıdır. | قوانین حقوق بینالملل باید اجرا شود. |
سازمان ملل | Birleşmiş Milletler | Birleşmiş Milletler toplantısı New York’ta yapıldı. | اجلاس سازمان ملل در نیویورک برگزار شد. |
پیماننامه | Antlaşma | İki ülke arasında barış antlaşması imzalandı. | بین دو کشور پیماننامه صلح امضا شد. |
دیپلماسی | Diplomasi | Diplomasi yoluyla sorun çözüldü. | مشکل از طریق دیپلماسی حل شد. |
کنوانسیون | Sözleşme | Paris İklim Sözleşmesi imzalandı. | کنوانسیون تغییرات اقلیمی پاریس امضا شد. |
حقوق بشر | İnsan Hakları | İnsan hakları her birey için geçerlidir. | حقوق بشر برای هر فرد معتبر است. |
پناهندگی | Mültecilik | Mültecilik başvurusu kabul edildi. | درخواست پناهندگی پذیرفته شد. |
دادگاه بینالمللی | Uluslararası Mahkeme | Uluslararası Mahkeme savaş suçlarını yargılıyor. | دادگاه بینالمللی به جنایات جنگی رسیدگی میکند. |
حاکمیت | Egemenlik | Egemenlik, devletlerin bağımsızlığını ifade eder. | حاکمیت بیانگر استقلال کشورها است. |
حقوق دریاها | Deniz Hukuku | Deniz hukuku kuralları açıkça belirtilmiştir. | قوانین حقوق دریاها بهوضوح مشخص شدهاند. |
جنایات جنگی | Savaş Suçları | Savaş suçları ağır cezalara tabidir. | جنایات جنگی شامل مجازاتهای سنگین است. |
معاهده | Anlaşma | Nükleer silahların yayılmasını önleme anlaşması imzalandı. | معاهده منع گسترش سلاحهای هستهای امضا شد. |
تابعیت | Vatandaşlık | Çifte vatandaşlık bazı ülkelerde mümkündür. | تابعیت دوگانه در برخی کشورها ممکن است. |
مجمع عمومی | Genel Kurul | Birleşmiş Milletler Genel Kurulu toplandı. | مجمع عمومی سازمان ملل تشکیل جلسه داد. |
قطعنامه | Karar | BM Güvenlik Konseyi yeni bir karar aldı. | شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه جدیدی تصویب کرد. |
حقوق بشر دوستانه | İnsancıl Hukuk | İnsancıl hukuk savaş sırasında da geçerlidir. | حقوق بشر دوستانه در زمان جنگ نیز معتبر است. |
مصونیت دیپلماتیک | Diplomatik Dokunulmazlık | Diplomatlar diplomatik dokunulmazlığa sahiptir. | دیپلماتها دارای مصونیت دیپلماتیک هستند. |
حقوق پناهندگان | Mülteci Hakları | Mülteci hakları uluslararası koruma altındadır. | حقوق پناهندگان تحت حمایت بینالمللی است. |
منابع مفید برای یادگیری اصطلاحات حقوقی ترکی
برای یادگیری بیشتر اصطلاحات حقوقی ترکی استانبولی، منابع بیشتری را به شما معرفی کردیم که می توانید در جدول زیر ببینید:
نوع منبع | نام منبع / توضیحات |
کتابهای آموزشی و واژهنامهها | “Türk Hukuk Sözlüğü”: واژهنامه جامع اصطلاحات حقوقی ترکیه |
“Türk Hukuk Terimleri Sözlüğü”: واژهنامه تخصصی حقوقی | |
“Türk Hukuk Sistemi”: کتاب توضیحات جامع از سیستم حقوقی ترکیه | |
سایتها و منابع آنلاین | T.C. Adalet Bakanlığı: سایت وزارت دادگستری ترکیه |
Lexpera: پایگاه داده آنلاین شامل قوانین و مقالات حقوقی | |
HukukTürk: سایت با منابع و مقالات مختلف حقوقی ترکیه | |
EHA – Eğitim ve Hukuk Akademisi: سایت دورههای آموزشی و منابع حقوقی | |
اپلیکیشنها و نرمافزارهای آموزشی | Türk Hukuku: اپلیکیشنهای مختلف آموزشی حقوق ترکیه |
Rosetta Stone یا Duolingo: نرمافزارهای یادگیری زبان برای تقویت مهارتهای زبانی | |
دورهها و کلاسهای آموزشی | دانشگاهها و مؤسسات آموزشی: دورههای تخصصی حقوق ترکیه |
دورههای آنلاین: وبسایتهای Coursera، Udemy، Khan Academy با دورههای حقوقی | |
فرهنگ لغتهای دو زبانه | Google Translate و Bing Translator: ابزارهای سریع ترجمه اصطلاحات |
جمع بندی و نتیجه گیری
در این مقاله انواع اصطلاحات حقوقی به زبان ترکی استانبولی را معرفی کردیم و مهم ترین نکاتی که درباره حقوق در ترکیه باید بدانید را گفتیم. در مجموع برای یادگیری بهتر این اصطلاحات بهتر است آنها را در جمله به کار ببرید. به همین دلیل مثال های متعددی از هرکدام از اصطلاحات زده ایم که می توانید استفاده کنید. همچنین برای اینکه زبان ترکی استانبولی را به صورت اصولی یاد بگیرید، پیشنهاد می کنیم از دوره های موسسه زبان دهخدا که یکی از معتبر ترین موسسه ها برای یادگیری زبان ترکی استانبولی است بهره ببرید.
مقاله های دیگر:
جملات و مکالمات ترکی استانبولی در بانک
لغات و اصطلاحات پزشکی به زبان ترکی استانبولی
لیست کامل شغل ها به زبان ترکی استانبولی به همراه مثال
اصطلاحات ترکی استانبولی در فرودگاه
اصطلاحات حسابداری به زبان ترکی استانبولی با ترجمه