معرفی زبان ازبکی (Uzbek) ، الفبا و راهنمای یادگیری
ازبک ها پرشمارترین قوم ترک در آسیای مرکزی هستند. آنها بیشتر در ازبکستان زندگی می کنند، یک کشور محصور در خشکی در آسیای مرکزی که از غرب و شمال با قزاقستان، از شرق با قرقیزستان و تاجیکستان و از جنوب با افغانستان و ترکمنستان مرز مشترک دارد. بسیاری از ازبک ها را می توان در افغانستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و منطقه خودمختار اویغور سین کیانگ چین یافت.
ازبکی از ترکی Chagatai، یک زبان ترکی منقرض شده است که زمانی به عنوان یک زبان در آسیای مرکزی استفاده می شده است. کلمه Chagatai مربوط به خانات Chagatai، بخش غربی امپراتوری مغول است که به Chagatai خان پسر دوم چنگیز خان سپرده شد. در قرن چهاردهم، خانات چاگاتای توسط تیمور، اهل سمرقند، فتح شد. جانشینان تیمور بعداً توسط ازبک ها از خانات چاگاتای بیرون رانده شدند. قزاق ها در همان دوره به عنوان ازبک های دگراندیش سرچشمه گرفتند. هر دو گروه در سال 1917 بخشی از اتحاد جماهیر شوروی شدند. پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی، ازبکستان و قزاقستان به کشورهای مستقل تبدیل شدند.
زبان ازبکی
ازبکی زبان مادری ازبک ها است که در ازبکستان و سایر کشورهای آسیای مرکزی صحبت می شود. در خارج از اتحاد جماهیر شوروی سابق، ازبکی در شرق ترکیه و شمال افغانستان صحبت می شود.
ازبکی متعلق به گروه زبان های ترکی جنوب شرقی (آسیای مرکزی) است. گویش های زبان گفتاری امروزی تحت تأثیر گروه های گویش های متنوعی مانند کارلوک، کیپچاک و اوغوز قرار گرفته اند. گویش های ازبکی به طور معمول بر اساس ویژگی های آوایی به دو گروه تقسیم می‌شوند: گروه «O» که شامل گویش های شهرهایی مانند تاشکند، سمرقند، بخارا و مناطق اطراف آن؛ و گروه «A » که با توجه به کاربرد صامت های اولیه به دو گروه فرعی تقسیم می شود. این طبقه بندی توسط دانشمند روسی A.K. Borovkov انجام شده است.
زبان ادبی مدرن ازبکی بر اساس گروه گویش تاشکند-فرغانه است. یک زبان ادبی قدیمی ازبکی در قرن سیزدهم (به گفته برخی از محققان در قرن پانزدهم یا شانزدهم) پدیدار شد. واج شناسی ازبکی با عدم وجود مصوت های بلند در جایگاه اولیه کلمه مشخص می شود. طول ثانویه ناشی از، از دست دادن صامت جذب شده به مصوت ها است. برخی از مصوت ها ممکن است برای تاکید، طولانی شوند.
ازبکی تا سال 1927 به خط عربی و از سال 1927 تا 1940 با الفبای لاتین نوشته می شده است که الفبای سیریلیک معرفی شد. از اواسط دهه 90، لاتین دوباره به عنوان الفبای رسمی پذیرفته شد.
آمارها نشان می دهد که 22 میلیون نفر از جمعیت 30 میلیونی ازبکستان زبان اصلی خود را ازبکی می دانند. اما بسیاری از جمعیت اقلیت ازبکستان، به ویژه آن هایی که در مناطق روستایی ازبکستان زندگی می کنند، به عنوان زبان دوم خود ازبکی صحبت می کنند.
واژگان و حتی دستور زبان ازبکی تحت تأثیر زبان فارسی قرار گرفته است که برای قرن ها به عنوان یک زبان در سراسر آسیای مرکزی عمل می کرد. لهجه های اصلی ازبکی فاقد «هماهنگی مصوت ها» است، که یکی از ویژگی های متمایز بیشتر زبان های ترکی دیگر است. علاوه بر این، کلمات عربی نیز بیشتر واژگان ازبکی را تشکیل می دهند. بیشتر کلمات بین المللی در زبان ازبکی مانند تلفن، گاراژ از طریق روسی وارد زبان ازبکی شده است.
ازبکی شمالی
21.3 میلیون نفر در ازبکستان به زبان ازبکی شمالی صحبت می کنند. این زبان علاوه بر جوامع کوچک مهاجر در آمریکای شمالی، استرالیا و اروپا در سایر کشورهای آسیای مرکزی نیز صحبت می شود. تخمین زده می شود که تعداد کل سخنوران ازبکی در سراسر جهان حدود 24 میلیون نفر باشد. در سال 1989 زبان ازبکی شمالی زبان رسمی جمهوری ازبکستان شد. امروزه در رسانه ها، آموزش، سرگرمی، تجارت و دولت کشور ازبکستان استفاده می شود. بیش از نیمی از روزنامه های ازبکستان به زبان ازبکی منتشر می شوند. آموزش به زبان ازبکی از مقطع ابتدایی تا بعد از متوسطه در دسترس است.
ازبکی جنوبی
ازبکی جنوبی یک زبان مرتبط است که حدود 2.9 میلیون نفر در افغانستان به آن صحبت می کنند. این یک زبان قانونی استانی در چندین استان شمالی این کشور است.
زبان ازبکی از چه الفبایی استفاده می کند؟
این زبان در طول تاریخ خود از تعدادی الفبا استفاده می کرده است. قبل از سال 1928 این زبان به خط فارسی عربی نوشته می شد. با این حال، در سال های اولیه اتحاد جماهیر شوروی، واژگان آن تغییرات بسیاری را پشت سر گذاشت. این زبان مدون و استاندارد شد و گویش های شهرهای بزرگ تاشکند و فرغانه به عنوان پایه زبان استاندارد ازبکی بود.
در سال 1929، الفبای جدید لاتین جایگزین الفبای قبلی شد که به نام یانالیف (Yangi alifbo – الفبای جدید) نیز شناخته می شود. بعدها، در سال 1940، خط لاتین لغو شد و ازبکی مانند اکثر زبان های نوشتاری شوروی به سیریلیک روی آورد. در سال 1993، پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، خط لاتین به تدریج شروع به معرفی مجدد کرد و تا سال 1995 به طور کامل به عنوان الفبای رسمی مورد استفاده قرار گرفت.
الفبای سیریلیک اصلاح شده برای ازبکی
| И и | З з | Ж ж | Ë ë | E e | Д д | Г г | В в | Б б | А а |
| Т т | С с | Р р | П п | O o | Н н | М м | Л л | К к | Й й |
| ъ | Ы ы | Щ щ | Ш ш | Ч ч | Х х | Ц ц | Ф ф | Ү ү | У у |
| Ҳ ҳ | Ғ ғ | Қ қ | Ў ў | Я я | Ю ю | Э э |
الفبای لاتین اصلاح شده برای ازبکی
| G g | F f | E e | D d | B b | А а |
| M m | L l | K k | J j | I i | H h |
| S s | R r | Q q | P p | O o | N n |
| Z z | Y y | X x | V v | U u | T t |
| Ng ng | Ch ch | Sh sh | G’ g’ | O’ o’ |
دومین زبان رایج در ازبکستان
با حدود 5.4 درصد از جمعیت ازبکستان، روسی دومین زبان رایج در این کشور است. زبان روسی همچنان یک زبان ضروری برای ارتباطات بین قومیتی در این کشور است. بیشتر در شهرهایی که استفاده روزمره دولتی، فنی، تجاری و علمی زیادی را تجربه می کنند.
بیش از 14 درصد از جمعیت ازبکستان از روسی به عنوان زبان اصلی خود استفاده می کنند در حالی که بسیاری از مردم دیگر از آن به عنوان زبان دوم استفاده می کنند. با این حال، استفاده از زبان روسی در مناطق دور افتاده روستایی کشور محدود است. در حال حاضر، درصد زیادی از کودکان مدرسه ای در مراکز شهری نیز تسلط به زبان روسی صفر دارند. با این حال، طبق گزارشی در سال 2003، بیش از نیمی از جمعیت کشور نه تنها می توانستند زبان روسی را بفهمند، بلکه به این زبان صحبت می کردند. همچنین، روابط نزدیک سیاسی جدید بین ازبکستان و روسیه به این معنی است که بازدارندگی رسمی زبان روسی کنار گذاشته شده است.
زبان های دیگر که در ازبکستان صحبت می شود
زبان تاجیکی سومین زبان رایج در ازبکستان است زیرا تاجیک ها ۴ درصد از جمعیت این کشور را تشکیل می دهند. این زبان در شهرهای سمرقند و بخارا رایج است. این به این دلیل است که هر دو شهر دارای جمعیت نسبتاً زیادی از تاجیک ها هستند. زبان تاجیکی نیز در ریشتون و چست در دره فرغانه، آهنگران، کاسان، باغستان، دره های رودخانه چغانیان و کافیرینگان، کیتاب و همچنین در شهریسبز صحبت می شود. حدود 10 تا 15 درصد از جمعیت این کشور به زبان تاجیکی صحبت می کنند.
به گزارش Ethnologue، 11 زبان به طور فعال در این کشور صحبت می شود. زبان های دیگر بخاری، تاتاری کریمه، کاراکالپاک، قزاقی، ترکی و عربی هستند. متأسفانه انگلیسی در ازبکستان به اندازه سایر مناطق مانند روسیه یا اروپای غربی رایج نیست. با این حال، افراد بیشتری به ویژه نسل جوان کشور شروع به یادگیری آن می کنند. در شهرهای بزرگ و توریستی کمی انگلیسی صحبت می شود. این کشور هیچ الزام زبانی برای شهروندی خود ندارد.
برخی از کلمات و اصطلاحات رایج زبان ازبکی
در جدول زیر برخی از کلمات و اصطلاحات رایج زبان ازبکی را می توانید مشاهده کنید.
| سلام |
Assalomu alaykum! |
| بعد از ظهر بخیر |
Salom! |
| خوش آمدید |
Xush kelibsiz! |
| اسم شما چیست؟ |
Ismingiz nima? |
| بزارید خودم را معرفی کنم. من ….. |
Ruxsat eting, o’zimni tanishtiray. Men… |
| از آشنایی تون خوشبختم |
Tanishganimdan hursandman! |
| حالتون چطوره؟ |
Ishlaringiz qalay? |
| ممنون، خوبم | Rahmat, yaxshi |
| خدانگهدار | Xayr! |
| بزودی میبینمت | Tez orada ko’rishguncha |
| لطفا |
Iltimos! |
| خیلی ممنونم |
Ko’p rahmat! or Katta rahmat! |
| خواهش می کنم | Arzimaydi |
| نمی دونم | Bilmadim |
| متاسفم | Kechirasiz |
| آیا انگلیسی حرف می زنید؟ |
Siz Inglizcha gaplashasizmi? |
| شنبه | Shanba |
| یکشنبه | Yakshanba |
| دوشنبه | Dushanba |
| سه شنبه | Seshanba |
| چهارشنبه | Chorshanba |
| پنجشنبه | Payshanba |
| جمعه | Juma |
| یک | Bir |
| دو | Ikki |
| سه | Uch |
| چهار | To’rt |
| پنج | Besh |
| شش | Olti |
| هفت | Yetti |
| هشت | Sakkiz |
| نه | To’qqiz |
| ده | O’n |
مطالب مرتبط پیشنهادی:
ترکای آذری قشنگ دقت کنن ۸۰ درصدش رو متوجه میشن هم فارسی داره توش هم ترکی